Związek kohabitacyjny, według definicji łac. „co-, con-”, znaczy „z, wspólnie”; „habitare” – „mieszkać, przebywać”, oznacza parę, która zdecydowała się wspólnie ze sobą mieszkać, nie będąc w formalnym związku cywilno-prawnym. Dotyczy on osób różnych płci, które stale mieszkają ze sobą, dzielą się obowiązkami domowymi oraz utrzymują ze sobą kontakty seksualne. Dodatkowo para musi mieszkać ze sobą w jednym domu lub mieszkaniu dłuższy czas, choć nie zostało sprecyzowane, ile ten czas powinien wynosić.
Co istotne, w Polsce nie można sformalizować związku kohabitacyjnego na podstawie umowy partnerskiej. W świetle prawa taką parę nie łączą żadne więzi, dlatego osoby ją tworzące nie mogą po sobie dziedziczyć, o ile testament nie mówi inaczej. Nie mają wspólnoty majątkowej, co oznacza, że w razie separacji i rozstania to, co kupił jeden z partnerów, całkowicie należy do niego. Nie mogą również wspólnie wystąpić o adopcję dzieci czy też mają utrudniony dostęp do informacji o stanie zdrowia partnera w momencie jego wypadku lub choroby.
Związek kohabitacyjny oparty na umowie prawnej możliwy jest w takich krajach jak: Holandia, Francja, Belgia, Niemcy, Luksemburg, Węgry, Chorwacja, Finlandia, Włochy, Malta, Cypr, Szwajcaria czy Wielka Brytania. W niektórych z tych krajów umowa ta nadaje parom różnopłciowym niemal takie same prawa jak w przypadku małżeństwa, w innych są to jedynie nieznaczne przywileje. Mimo że w Polsce umowa taka prawnie nie funkcjonuje, coraz więcej ludzi decyduje się na taką formę relacji.
Związek kohabitacyjny bardzo często dotyczy nastolatków i studentów, którzy po raz pierwszy wyprowadzają się z domu rodzinnego i wchodzą w relację z drugą osobą polegającą na dzieleniu mieszkania. Równie często możemy spotkać kohabitację przedmałżeńską, która stanowi fazę przejściową w życiu partnerów, a jej celem jest sprawdzenie, jak wygląda życie z drugą osobą na co dzień, zanim postanowią wejść w związek małżeński. Z kolei kohabitacja pozamałżeńska dotyczy tych par, które nie chcę lub z różnych powodów nie mogą zawrzeć małżeństwa. Jest to ich docelowa forma stworzenia relacji, w której wspólnie prowadzą gospodarstwo domowe, spędzają czas wolny oraz wychowuje wspólne dzieci lub dzieci pochodzące z poprzednich związków w tym związków małżeńskich. Wzrost zamożności społeczeństwa, swobodny dostęp do edukacji w tym edukacji wyższej oraz zmiana statusu kobiety, która realizuje się zawodowo i posiada niezależność finansowa, sprawiają, że związek kohabitacyjny to popularna forma relacji. Nie musi on zakończyć się małżeństwem, a sprawy podziału majątku czy dziedziczenia rozwiązuje się osobnymi aktami notarialnymi.
W Polsce wszystkie pary różnopłciowe żyjące na tzw. kocią łapę zwyczajowo przyjęło określać się jako konkubinat. I choć są to relacje bardzo do siebie podobne, to jednak istnieje między nimi jedna podstawowa różnica: konkubinat polega na długotrwałej relacji opartej na stosunkach seksualnych (łac. concubinatus od com- „współ-” i cubare „leżeć”), natomiast związek kohabitacyjny wymaga dodatkowo wspólnego mieszkania ze sobą przez dłuższy czas. W Polsce oba te terminy stosuje się zamiennie, bo w istocie są one bardzo podobne. Jednak słowo konkubinat, najczęściej stosowane na określenie relacji pozamałżeńskich, posiada dodatkowo silne nacechowanie negatywne, podczas gdy związek kohabitacyjny ma zabarwienie całkowicie neutralne.
